Jak skorzystać z efektów projektu "Strategia Doliny Ekologicznej Żywności"?
O projekcie
"Strategia Doliny Ekologicznej Żywności" była projektem pilotażowym Regionalnej Strategii Innowacji województwa lubelskiego. Jego celem było zbudowanie sieci współpracy skoncentrowanej wokół ekologicznej produkcji rolnej i jej marketingu. Miał połączyć stronę podażową i popytową ekorynku (już realnie funkcjonujące na Lubelszczyźnie) przy uczestnictwie różnych organizacji i instytucji wspierających, jak na przykład regionalne władze, wyższe uczelnie i instytuty badawcze, ośrodki doradztwa, certyfikacji i kontroli. Założono, że projekt wskaże możliwości rozwoju regionu dzięki współpracy wszystkich zainteresowanych ekologiczną produkcją.
Projekt był współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego - Działanie 2.6. "Regionalne Strategie Innowacyjne i transfer wiedzy". Jego realizację rozpoczęto w styczniu roku 2005, zakończono w sierpniu roku 2006. Koordynatorem (tzw. Beneficjentem) projektu była Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Administracji w Lublinie, zaś Instytucją Wdrażającą - Samorząd Województwa Lubelskiego.
Dlaczego warto wspierać ekologiczną produkcję w województwie lubelskim?
Światowy rynek ekologicznej żywności dynamicznie rośnie i ten fakt warto wykorzystać. W Polsce istnieje ogromny potencjał rozwoju ekorynku. Województwo lubelskie jest regionem szczególnie odpowiednim do produkcji ekologicznej na szeroką skalę. Ma ono wybitnie rolniczy charakter. Ponadto duża ilość lasów, parków krajobrazowych, rezerwatów przyrody oraz naturalnych akwenów wodnych w sąsiedztwie czystych ekologicznie pól sprawiają, że obszar Lubelszczyzny daje możliwości produkcji zdrowych, naturalnie nieskażonych produktów rolnych. W rolnictwie ekologicznym nie stosuje się sztucznych środków chemicznych (jak np. nawozy czy środki ochrony roślin), co oznacza, że nie wprowadza się do środowiska substancji zanieczyszczających. Sprzyja to samooczyszczaniu się środowiska i zachowaniu równowagi biologicznej, bardzo korzystnej dla człowieka i jego przyrodniczego otoczenia.
Rozwój rolnictwa ekologicznego spowoduje stworzenie nowych miejsc pracy oraz poprawę sytuacji materialnej rolników, gdyż:
- ekorolnictwo jest bardziej pracochłonne, a produkty droższe niż w rolnictwie konwencjonalnym; wymaga większych nakładów pracy, ale gwarantuje większe przychody;
- rozwój ekologicznego rolnictwa pociąga za sobą rozwój przetwórstwa i sieci sprzedaży produktów ekologicznych, a tym samym wzrost zatrudnienia; jednocześnie powstaje popyt na inne produkty ekologiczne (jak np. kosmetyki, środki czystości, odzież, meble) i usługi (ekoagroturystyka, ziołolecznictwo, medycyna naturalna);
- perspektywy atrakcyjnego zatrudnienia na wsi stwarzają szanse zatrzymania w regionie wykształconej młodzieży;
- podnosi się atrakcyjność turystyczna i biznesowa regionu;
- otwierają się dla rolnictwa możliwości dodatkowego wykorzystania środków unijnych (dopłaty unijne dla ekorolników są znacznie podwyższone).
Co to jest "Dolina Ekologicznej Żywności"?
"Dolina Ekologicznej Żywności" jest koncepcją stworzoną na szczeblach ministerialnych i stanowi pomysł na rozwój Ściany Wschodniej Polski, a konkretnie województw: warmińsko -mazurskiego, lubelskiego, podlaskiego, podkarpackiego i świętokrzyskiego. Ekologiczna żywność ma być sztandarowym produktem tych regionów, promowanym i sprzedawanym na terenie Polski oraz na rynku międzynarodowym.
W naszym projekcie, który z założenia miał dotyczyć województwa lubelskiego, przedsięwzięcie o nazwie "Dolina Ekologicznej Żywności" stanowi regionalny eksperyment, dla którego przyjęliśmy formułę tzw. klastra gospodarczego. Jest to formuła realnie sprawdzona w wielu krajach wysoko rozwiniętych. Koncepcja klastrowa wpisuje się w politykę wspierania tego typu struktur przez Unię Europejską. Według definicji Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości klaster to struktura skupiająca firmy i instytucje powiązane z określoną branżą (lub produktami regionalnymi) i skoncentrowana regionalnie.
Słowo "Dolina" w nazwie "Dolina Ekologicznej Żywności" nie oznacza ukształtowania powierzchni, ale formę organizacji klastrowej. Wzorem nazewniczym dla tej struktury jest "Sillicon Valley" czyli "Krzemowa Dolina" w Kaliforni. Za jej przykładem wiele klastrów gospodarczych na świecie i w Polsce nosi nazwę zawierającą słowo "Dolina", jak chociażby "Dolina Lotnicza" z centrum w Rzeszowie czy "Plastikowa Dolina" z Tarnowa.
Praktyka gospodarcza wykazuje, że sukces klastrów tworzonych od podstaw jest możliwy jedynie wówczas, gdy ich struktura jest zbudowana na bazie istniejących, sprawnie funkcjonujących firm komercyjnych. W tym kontekście szansą dla "Doliny" jest obecność na terenie Lubelszczyzny największej w kraju jednostki certyfikującej produkty i gospodarstwa ekologiczne, a także firmy polsko-amerykańskiej, od kilku lat rozwijającej swoją działalność na rynkach zagranicznych. Firma ta jest jednym z największych w Europie eksporterów ekologicznych owoców miękkich, a także producentem przetworów owocowo-warzywnych. W naszym regionie działają producenci bardzo smacznych wędlin, pieczywa, jaj, piwa, nalewek oraz przetworów z warzyw i owoców. Lubelszczyzna mieści się w krajowej czołówce pod względem liczby zarejestrowanych gospodarstw ekologicznych oraz wielkości ekologicznych upraw warzyw i owoców. Możemy pochwalić się rozwojem sieci dystrybucji ekożywności: nowymi dwoma sklepami i specjalistycznymi stoiskami w sieciach handlu detalicznego. Rozwija się, prowadzona przez rolników, sprzedaż bezpośrednia ekoproduktów podczas kiermaszy oraz w formie dostaw do klientów.
Wsparciem dla firm komercyjnych i rolników są działające w naszym regionie liczne organizacje ekologiczne, Ośrodki Doradztwa Rolniczego i coraz bardziej zainteresowane środowiska szkół, wyższych uczelni, ośrodków badawczo-rozwojowych i lokalnych władz.
Cele projektu
"Dolina Ekologicznej Żywności" ma na celu pobudzanie zarówno podaży, jak i popytu na żywność ekologiczną. Strona podażowa ekorynku, objęta projektem, powinna być skoncentrowana na terenie województwa lubelskiego, natomiast strona popytowa może być reprezentowana zarówno przez lokalnych, jak i krajowych oraz światowych nabywców.
Strona podażowa rynku ekologicznej żywności to: rolnicy, przetwórcy, jednostki certyfikujące i kontrolne oraz inne firmy świadczące usługi (transportowe, marketingowe), a także oferujące komplementarne produkty - np. opakowania. Zadaniami Doliny w odniesieniu do strony podażowej będzie przede wszystkim: budowanie świadomości ekologicznej i wsparcie informacyjne, a także realne ułatwienie sprzedaży produktów do przetwórców i sieci sklepów lub w formie sprzedaży bezpośredniej (w gospodarstwie lub u klientów).
Stronę popytową i opiniotwórczą rynku ekożywności będą stanowić:
- potencjalni nabywcy: indywidualni i gospodarstwa domowe, (głównie rodzice małych dzieci, kobiety w ciąży i karmiące, osoby alergiczne, mające problemy gastryczne, w starszym wieku, a także inne osoby, które chcą się zdrowo odżywiać dla dobrego samopoczucia, wyglądu lub kondycji),
- niezależne od producentów kanały dystrybucji: sklepy ekologiczne i z tzw. zdrową żywnością, sieci wielobranżowych sklepów detalicznych, sklepiki szkolne,
- stołówki, bary i restauracje, firmy cateringowe,
- organizacje i środowiska, portale internetowe popularyzujące prowadzenie zdrowego trybu życia i odżywiania się;
- środowiska lekarskie w przychodniach zdrowia, szpitalach i prywatnych klinikach; sanatoria, ośrodki odnowy biologicznej, kluby fitness,
- szkoły różnych szczebli, szczególnie o profilu ekologicznym, środowiska nauczycieli;
- media, zajmujące się tematyką ekologiczną, zdrowotną, rolniczą, rozwoju regionalnego,
- pozostała społeczność Lubelszczyzny, Polski i świata zainteresowana prowadzeniem zdrowego trybu życia.
Projekt zakłada współpracę nabywców i producentów ekożywności. Świadomi, wymagający nabywcy zmuszają do ciągłego podnoszenia jakości oferty, a tym samym do podwyższania jej konkurencyjności w skali światowej. Sprzyjać to będzie zdrowej rywalizacji producentów i przetwórców ekożywności, wdrażaniu nowych technologii upraw i przetwórstwa, poszanowaniu klienta oraz ekonomizacji prowadzonych gospodarstw i firm.
Co dalej?
Projekt zakończył się propozycją powołania formalnej struktury (stowarzyszenia), które będzie reprezentować interesy wszystkich uczestników rynku ekologicznych produktów na Lubelszczyźnie. Na rzecz tego stowarzyszenia będzie pracować biuro, które powinno być pierwszym miejscem kontaktu dla wszystkich zainteresowanych ekoproduktami - ich wytwarzaniem czy zakupem.
Projekt wymaga kontynuacji w postaci "wiązki" programów realizujących bardzo konkretne zadania:
- wykreowanie marki-parasola dla produktów ekologicznych z Lubelszczyzny; chcemy, aby Lubelszczyzna była powszechnie kojarzona z dbałością o środowisko naturalne oraz przestrzeganiem tradycyjnych i regionalnych receptur produkcji żywności;
- szkolenia dla rolników, przetwórców (na czym polega ekologiczna produkcja, jak ją podjąć, gdzie i jak sprzedać) i sieci sprzedaży, a także dla indywidualnych bądź instytucjonalnych klientów zainteresowanych problematyką żywienia prozdrowotnego;
- tworzenie "ścieżek realizacyjnych" dla rolników i firm chętnych do podjęcia ekologicznej produkcji; będzie to kompleksowa pomoc polegająca na udzielaniu informacji, doradztwie, wsparciu organizacyjnym, czyli "prowadzenie za rękę" podczas przestawiania się na ekoprodukcję; pomoc może dotyczyć między innymi pozyskiwania należnych ekorolnikom zwiększonych dopłat z różnych źródeł i na różne cele;
- stworzenie platformy informacyjnej dla uczestników rynku, ułatwiającej im własne funkcjonowanie oraz zakup bądź sprzedaż ekoproduktów; chcemy, aby coraz więcej producentów wytwarzało ekoofertę;
- regionalna, krajowa i światowa promocja ekologicznej żywności, wspólne publikacje (np. gazetka w wersji drukowanej i internetowej), wyjazdy na targi i misje gospodarcze;
- organizacja lokalnych targów i kiermaszy ekologicznej żywności, połączonej przykładowo z produktami tradycyjnymi i regionalnymi;
- organizowanie forów spotkań tematycznych i seminariów dla uczestników Doliny;
- wspólne prowadzenie badań i projektów innowacyjnych;
- współpraca z podobnymi organizacjami w Polsce i na świecie.
"Dolina" ma być strukturą otwartą, innowacyjną, nastawioną na dzielenie się swoimi doświadczeniami i nawiązywanie współpracy. Zgodnie z pierwotnym zamysłem, ma szanse rozwijać się w wielu wymiarach: asortymentowym (podejmowanie ekoprodukcji i usług komplementarnych dla ekożywności), strukturalnym (organizowanie i rozwijanie w gminach lokalnych inicjatyw upraw, produkcji i przetwórstwa ekologicznego, które będą znajdować wsparcie w strukturze formalnej klastra DEŻ) oraz geograficznym (tj. wyjście poza granice województwa lubelskiego, w tym również w obszary krajów sąsiedzkich). Już teraz powstaje kolejna, "siostrzana Dolina" - na Podkarpaciu. Efektem międzyregionalnej współpracy powinna być coraz szersza i coraz bardziej atrakcyjna oferta ekoproduktów i ekousług oraz skuteczne działania promocyjne w skali międzynarodowej, a co za tym idzie - znaczna poprawa sytuacji materialnej rolników.
Warunki sukcesu projektu
Projekt "Strategia Doliny Ekologicznej Żywności" został opracowany według zasad myślenia systemowego i strategicznego, z uwzględnieniem gruntownego rozpoznania potencjału lokalnych zasobów i warunków dla tworzenia ekorynku na Lubelszczyźnie. Jednakże o jego sukcesie zadecyduje faza wdrożeniowa: sprawne powołanie do życia struktury formalnej (stowarzyszenia i biura obsługi klastra) oraz uruchomienie wskazanych wcześniej programów operacyjnych i ich konsekwentna realizacja. Po okresie rozruchu projekt powinien "żyć własnym życiem", stanowiąc istotny element aktywności i tożsamości regionu Lubelszczyzny.
Rozwój klastra gospodarczego "Dolina Ekologicznej Żywności" wymagać będzie spełnienia następujących warunków:
W klastrze -
- budowa i pielęgnowanie zaufania pomiędzy wszystkimi uczestnikami ekorynku,
- chęć współpracy i jej priorytet nad rywalizacją,
- otwartość informacyjna sprzyjająca transferowi wiedzy i doświadczenia w obrębie klastra,
- dominacja prywatnego biznesu,
- znalezienie lidera/liderów klastra, żywotnie zainteresowanych jego długotrwałym sukcesem.
W otoczeniu klastra -
- krzewienie świadomości i wrażliwości ekologicznej wśród społeczeństwa
- partnerstwo władz lokalnych wobec klastra i jego struktury z zachowaniem apolitycznego charakteru stowarzyszenia,
- budowanie trwałego związku pomiędzy produktem ekologicznym i regionem lubelskim jako miejscem jego pochodzenia.
Jak włączyć się do współpracy?
Ten rozdział oraz podsumowanie efektów projektu zostaną dopisane po ostatnich konsultacjach.
Wybrane organizacje i instytucje, które zajmują się rolnictwem ekologicznym
- Projekt Dolina Ekologicznej Żywności www.dolinaeko.lublin.pl
- Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, www.minrol.gov.pl
- Ośrodki Doradztwa Rolniczego z centrum koordynującym ekodoradztwa w Brwinowie, Oddział w Radomiu, www.cdr.gov.pl/radom/
- Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej w Przysieku, www.przysiek.pl
- Polski Klub Ekologiczny Koło Miejski w Gliwicach, www.pkegliwice.pl
- Ogólnopolskie Stowarzyszenie Przetwórców i Producentów Produktów Ekologicznych "Polska Ekologia", http://polskaekologia.w.interia.pl
- Polskie Towarzystwo Rolników Ekologicznych, www.ptre.pl
- Stowarzyszenie Producentów Żywności Metodami Ekologicznymi EKOLAND, www.ekoland.pl
- EkoConnect - Międzynarodowe Centrum Rolnictwa Ekologicznego Środkowej i Wschodniej Europy, http://ekoconnect.org/
- Międzynarodowa Federacja Rolnictwa Ekologicznego (IFOAM - The International Federation of Organic Agriculture Movements), www.ifoam.org
